Μεταξύ Πιτυοκάμπτη και Προκρούστη: το τέλος των συλλογικών εργασιακών σχέσεων;

Θεόδωρος Κουτρούκης επίκουρος καθηγητής Πανεπιστημίου Αιγαίου Εν μέσω των τεκτονικών μεταβολών της ελληνικής οικονομίας, που από την περασμένη άνοιξη βρίσκεται στη μέγγενη του ΔΝΤ, ολοκληρώνεται το εγχείρημα για την αναθεώρηση των «ιερών και όσιων» στο πεδίο των συλλογικών εργασιακών σχέσεων. Τις δύο τελευταίες δεκαετίες το καθεστώς που επικράτησε στην αγορά εργασίας χαρακτηρίστηκε από τη σταδιακή βελτίωση των όρων αμοιβής και εργασίας, και την υιοθέτηση ενός μοντέλου κοινωνικής εταιρικότητας, η οποία εδράστηκε στην αύξηση του προς διανομή ΑΕΠ.  Οι πρόσφατες οικονομικές εξελίξεις φαίνεται πως οδηγούν σε ριζική ανατροπή του τρέχοντος καθεστώτος στις εργασιακές σχέσεις. Το νέο σκηνικό θα είναι δραματικά διαφορετικό: διευκόλυνση των απολύσεων, συμπίεση των εργατικών αμοιβών, συρρίκνωση των ασφαλιστικών δικλείδων για την επίλυση των συλλογικών εργασιακών διαφορών. Με άλλα λόγια, προωθούνται περαιτέρω η επίταση της ευελιξίας της εργασίας, η κατάργηση πολλών εργασιακών δικαιωμάτων και, επομένως, η συμπίεση του κόστους εργασίας και των εργατικών εισοδημάτων.  Τα τρέχοντα στατιστικά δεδομένα προοιωνίζουν φαινόμενα στασιμοπληθωρισμού, συσταλτική εισοδηματική πολιτική και συρρίκνωση του ΑΕΠ. Το 2011 φέρνει ένα καινούριο νομικό πλαίσιο και συνάμα μια εκ βάθρων αλλαγή της βάσης πάνω στην οποία οικοδομήθηκε η κοινωνική συναίνεση στην αγορά εργασίας τα τελευταία είκοσι χρόνια. Το κρίσιμο διακύβευμα πλέον είναι αν η νέα πραγματικότητα θα σηματοδοτήσει την οριστική ρήξη στο υφιστάμενο υπόδειγμα κοινωνικού διαλόγου των επαγγελματικών οργανώσεων ή θα δρομολογήσει μια νέα ισορροπία, καθώς οι πιέσεις για «εσωτερική υποτίμηση» (διαμέσου μισθολογικών περικοπών) και ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας των εγχώριων προϊόντων θα γίνονται ολοένα και πιο ασφυκτικές. Είναι πρόδηλο ότι στο ζήτημα της βελτίωσης του εισοδήματος των εργατοϋπαλλήλων οι προοπτικές δείχνουν ζοφερές, ενώ η μισθωτή εργασία στα επόμενα χρόνια θα βρεθεί ανάμεσα στον Προκρούστη των πιστωτών και τον Πιτυοκάμπτη του διεθνούς ανταγωνισμού.  Συνεπώς, είναι πολύ πιθανό πώς οι μεμονωμένοι εργαζόμενοι στο εγγύς μέλλον θα μοιάζουν περισσότερο με μικροεπιχειρηματίες, που θα αναλαμβάνουν κι αυτοί ένα μέρος του ρίσκου της επιχείρησης, στην οποία παρέχουν την εργασία τους. Κυρίαρχο στοιχείο αυτής της εξέλιξης θα είναι η εξατομίκευση των εργασιακών σχέσεων. To συμβόλαιο των κοινωνικών εταίρων (μαζί με το παρελκόμενο πλέγμα κοινωνικών κι συλλογικών εργασιακών θεσμών), όπως το βιώσαμε μετά την μεταπολίτευση, φαίνεται ότι εκπνέει πλήρες ημερών.